روز جهانی کارگر در ایران و جهان به روایت تصویر

تاریخچه‌ی اول ماه مه، روز جهانی کارگر، با تحرکات و فعالیت‌های کارگری در قرن نوزدهم مرتبط است. در دهه‌های آخر این قرن هم آمریکا و هم اروپا شاهد اعتصاب‌ها و اعتراض‌های کارگری برای خواست‌های مختلفی، از جمله ۸ ساعت کار در روز بودند. در روز اول ماه مه ۱۸۹۰ بود که گردهمایی عظیمی در این راستا برگزار شد. در خور توجه آنکه آمریکاییان امروز روز کارگر را در اولین دوشنبه ماه سپتامبر گرامی می‌دارند.

در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ برگزاری مراسم اول ماه در منطقه برلین به‌طور معمول با هرج‌ومرج هواداران گروه‌های چپگرا همراه بود. شهروندان برلین برای مقابله با این روند مراسم گرامیداشت اول ماه مه را به جشنی خیابانی بدل ساختند که امروز به جای خودروهایی که با آتش کشیده شدند، می‌توان مردمانی را دید که به‌طور مسالمت‌آمیز اول ماه مه را جشن می‌گیرند.

برگزاری مراسم گرامیداشت اول ماه مه در فرانسه همواره با موگه یا گل برف همراه است. بسیاری از کسانی که در تظاهرت روز جهانی کارگر شرکت دارند، شاخه‌ای از گل برف را به یقه کت یا کاپشن خود وصل می‌کند. ناگفته نماند که گل‌فروشان در روز اول ماه مه در ازای فروش گل برف نیازی به پرداخت مالیات ندارد.

اول ماه مه سال ۱۸۹۰ در اتریش نیز روزی بود که جنبش کارگری در این کشور متولد شد. در آن زمان یکصد هزار کارگر در منطقه تفریحی وین که در آن چرخ و فلک معروف این شهر نیز قرار دارد، گرد هم آمدند و دست به تظاهرات زدند. امروزه نیز در روز جهانی کارگر در این منطقه از وین جشن بزرگی برگزار می‌شود که بخش‌هایی از آن نیز گردهمایی‌های کارگری به چشم می‌خورد.

مراسم اول ماه مه در شهر رم، پایتخت ایتالیا از سال ۱۹۹۰ به این سو با کنسرتی عظیم که "Concerto del primo Maggio" نام دارد، توأم است. حضور در این کنسرت که تا بیش از نیم میلیون نفر تماشاگر دارد، رایگان است.

در چین که به "سرزمین لبخند" شهرت دارد، هر ساله به مناسبت روز جهانی کارگر تظاهرات گسترده‌ای برگزار می‌شود. این تظاهرات با رقص‌های سنتی و سرودهای رزمی حزب کمونیست حاکم همراه است. در بسیاری از موارد نیز دانش‌آموزان در اجرای برنامه‌های در روز اول ماه مه، شرکت دارند.

روز کارگر در انگلیس قدمت چندانی ندارد و از سال ۱۹۸۷ به این سو به‌طور رسمی گرامی داشته می‌شود. در این روز افزون بر تظاهرات و گردهمایی کارگران جشن‌هایی سنتی نیز برگزار می‌شود که ریشه در آداب و سنن بومی دارند، اما ربطی با جنبش‌های کارگری ندارند.

ژاپنی‌ها روز کارگر را در ماه مه جشن نمی‌گیرند و اول ماه مه نیز تعطیلی رسمی در این کشور محسوب نمی‌شود. در ژاپن روز ۲۳ نوامبر روز کارگر محسوب می‌شود. این روز که "روز شکرگزاری از داشتن کار" خوانده می‌شود، رسما تعطیل است.

در ایران برگزاری اول ماه مه حدود سی سال پس از تصویب این روز به عنوان روز جهانی کارگر آغاز شد. اولین گردهمایی به مناسبت این روز را "شورای مرکزی فدراسیون سندیکای کارگری" در سال ۱۳۰۰ برگزار کرد. به رغم رشد محدود طبقه‌ی کارگر در ایران در آن سال‌ها، فدراسیون یادشده ۸ هزار کارگر و کارکنان اداری را که در ۱۶ سندیکا گرد آمده بودند، نمایندگی می‌کرد.

با سقوط حکومت رضاشاه در سال ۱۳۲۰ و برقراری یک دموکراسی نیمه‌پایدار در سال‌های پس از آن، زمینه‌ی مساعدی برای بسط و گسترش تشکل‌های کارگری به وجود آمد. به علاوه، این دوران با رشد صنایع و افزایش کمی شمار کارگران ایران نیز همراه بود. جشن اول ماه مه در تهران در سال ۱۳۲۵ که "شورای متحدهٔ مرکزی سندیکاهای کارگری" آن را تدارک دید و برگزار کرد، بزرگترین جشن کارگری در تاریخ معاصر ایران تا آن زمان بود.

در یکی دو سال پس ازانقلاب که هنوز حاکمیت جدید اقتدار خود را به همه‌ی عرصه‌ها و حوزه‌ها نگسترانیده بود، تشکل‌های کارگری و احزاب و گروه‌های مدافع آنها هم از آزادی عمل معینی برخوردار بودند. از همین رو، برگزاری اول ماه مه نیز در این سال‌ها ابعاد و تنوع گسترده‌ای داشت و بزرگترین تظاهرات و گردهمایی‌های کارگری در تاریخ معاصر ایران هم در همین سال‌ها برگزار شدند.

فضای ناشی از جنگ با عراق و به ویژه محدودشدن فزاینده‌ی آزادی‌های شکل گرفته در اثر انقلاب نیز، عملاَ فعالیت مستقل کارگران را با مشکلات و موانع بیشتری مواجه کردند. در نتیجه برگزاری اول ماه مه نیز بیشتر جنبه‌ای حکومتی یافت و کمتر امکان برگزاری مستقل آن به وجود آمد. تا آغاز دوران دولت محمد خاتمی، حتی تشکل‌ها وابسته به دولت نیز چندان در برگزاری روز کارگر استقلال و قدرت مانور نداشتند.

با آغاز دولت احمدی‌نژاد عملا محدودیت‌ها برای تشکل‌های غیرمستقل نیز فزونی یافت و برگزاری روز کارگر هم با مشکلات و موانع تازه‌ای روبرو شد. بگیروببندهای فزاینده فعالان کارگری و تعطیل تشکل‌های نیمه‌‌آزاد آنها به علاوه محدودیت‌ها و موانع برای تشکل‌های حکومتی و نیز افزون‌شدن بیکاری و فقر دست به دست هم آمدند که رمق طبقه کارگر ایران بیش از پیش رو به تحلیل رود و نارضایتی‌ها هم فزونی گیرد.

تحریم‌های ناشی از مناقشه هسته‌ای و نیز اجرای هدفمندی یارانه‌ها که با مشکلات بزرگی برای واحدهای صنعتی و تولیدی همراه بود نیز زندگی طبقه کارگر ایران را بیش از پیش دستخوش نوسان و ناملایمات کرد. برگزاری روز کارگر می‌توانست محملی برای اعتراض به این وضعیت نابسامان باشد، اما دولت از جمله از بیم بروز و گسترده‌شدن این اعتراضات چاره را در ایجاد محدودیت برای برگزاری روز کارگر یافت.

با روی کار آمدن حسن روحانی و دولت وی کارگران امید داشتند که سطح دستمزد آنها افزایش و وضعیت‌شان بهبود یابد. فعالان اتحادیه‌های کارگری اما بر این باورند که روحانی تا کنون نتوانسته است به شعارها و وعده‌های انتخاباتی خود آنطور که باید و شاید عمل کند.

در سال ۱۳۹۴ پس از هشت سال بار دیگر مراسم راهپیمایی اول ماه مه برگزار شد، البته با ابتکار "خانه کارگر" که دبیر کل و دیگر اعضای شورای مرکزی آن از مقام‌های دولتی و حکومتی بوده یا همچنان هستند.

امسال کارگران حاضر در راهپیمایی‌ روز جهانی کارگر در تهران پلاکاردها و پارچه‌نوشته‌هایی با محتوای مطالبات صنفی ازجمله اصلاح قراردادهای موقت کار و به رسمیت شناخته شدن حق آزادی فعالیت‌های صنفی کارگری در دست داشتند. برای دومین سال پیاپی است که راهپیمایی روز کارگر برگزار می‌شود.

در تجمع روز کارگر امسال، یک فعال کارگری گفت: «جامعه کارگری حق تجمع را از کسی گدایی نمی‌کند و این اجازه را نمی‌دهند که کسی این حق را از آن‌ها بگیرد.» به گفته فعالان کارگری با توجه به قراردادهای موقت، امروز بیش از ۴۰۰ هزار نفر فاقد امنیت شغلی هستند و در آینده بیش از ۱ میلیون نفر دیگر به این آمار اضافه می‌شود.

اول ماه مه در ایران برخلاف بسیاری از کشورهای جهان، تعطیل نیست و همچنان به صورت رسمی برخورد مثبتی با آن نمی‌شود. ولی حذف و به فراموشی‌سپردن آن هم ممکن نبوده است. برای کارگران ایران این روز همچنان مناسبتی است برای تأکید بر نقش و وزن خویش در حیات اجتماعی و اقتصادی کشور و پیگری مطالباتی که تلاش و مبارزه برای تحقق آنها تاریخی یکصد ساله دارد.

در بیانیه پایانی تجمع روز کارگر در تهران، تشکل‌های کارگری خواهان جلوگیری از واردات کالای خارجی، بهبود شرایط قراردادها، عادلانه شدن دستمزدها، افزایش فرصت‌های شغلی و چندین مورد دیگر شدند.