نوروز ماندگار و سین‌های هفت‌سین

نوروز از جشن‌های ایران باستان است که تا به امروز به یادگار مانده و در گستره‌ی جغرافیایی بزرگی برگزار می‌شود. یکی از آداب و رسومی که با این جشن پیوند خورده، پهن کردن سفره‌ی هفت سین است. مردم افزون بر خانه‌تکانی از همان آخرین روزهای سال به تب و تاب تدارک وسایل سفره هفت سین می‌‌افتند، سبزه می‌نشانند و دست به تهیه سنجد، سمنو، سنبل و دیگر وسایل مورد نیاز برای آرایش این سفره می‌زنند.

تاریخ دقیق ورود هفت سین به مراسم نوروزی به طور دقیق مشخص نیست. یکی از منابع کهنی که در آن به هفت سین اشاره شده، "المحاسن و الاضداد" منسوب به جاحظ است که در آن از جمله آمده، "ساسانیان در نوروز هفت دانه را بر هفت ستون می‌کاشتند یا نانی می‌پختند از هفت غله مختلف". سرکه، سبزه، سیر، سماق و سیب از جمله عناصری هستند که امروزه جای آنها معمولا در سفره هفت سین خالی نیست.

سبزه که بکی از آرایه‌های مهم سفره هفت سین به شمار می‌رود، معمولا از سبز شدن جوانه گندم، یونجه، ماش یا عدس سبز به دست می‌آید. سبزه نشانه فرشته اردیبهشت است و سمبل آب‌های پاک. مردم همچنین بر این باورند که سبزه با رنگ و طراوات خود باعث شادابی، شادمانی و خوش‌خلقی می‌شود.

سپردن سبزه‌ی سفره هفت سین به رود و آب روان در روز سیزده به‌در یکی از رسوم جدایی‌ناپذیر در این روز است. یکی دیگر از آیین‌های سیزده‌ به‌در گرده زدن سبزه است.

سمنو که از جوانه‌ی تازه رسیده‌ی گندم تهیه می‌شود، یادآور بخشی از آیین‌های باستانی و نماد زایش دوباره بهار، باروری و برکت است. به باور مردم خوردن این جوانه‌های بارور و خوارک سنتی سبب نیرومندی و باروری در تمام سال می‌شود. امروز اکثر مردم سمنو را خود نمی‌پزند، بلکه در بازارها تهیه می‌کنند. سمنو همچنین نشانه فرشته شهریور است.

عطر برگ و شکوفه‌های درخت سنجد را محرک عشق و دلباختگی می‌دانند. سنجد میوه‌ای است بهشتی و نمادی از عشق و دلدادگی. سنجد نشانه فرشته خرداد است.

سماق نماد صبر و بردباری و همچنین محرک شادی در زندگی تلقی می‌شود. در ادبیات فارسی اصطلاح "سماق مکیدن" کنایه از منتظر ماندن است. سماق نشانه فرشته بهمن است و نماد باران.

سیر که خاصیت‌های فراوانی دارد از دیرباز به عنوان دارویی جادویی شناخته می‌شده است. سیر نشانه‌ی اهورامزدا و نماد تندرستی و پاکیزگی است و سمبل مبارزه با زشتی و دفع‌کننده ارواح زیانکار.

سرکه نیز از خواصی شفابخش برخوردار است و آن را مظهر تندرستی، باروری و برکت می‌دانند. در فرهنگ و ادبیات ایرانی از سرکه همچنین به عنوان نماد صبر و پذیرش ناملایمات یاد می‌شود.

سیب نیز مانند سنجد میوه‌ای بهشتی است و نمادی از عشق و زایش و تندرستی. گفته می‌شود که روستاییان دوران قدیم سیب را در خم‌های ویژه‌ای نگهداری می‌کردند و پیش از نوروز به یکدیگر هدیه می‌دادند.

سکه نیز از آرایه‌هایی است که بسیاری‌ آن را در شمار سین‌های اصلی قرار می‌دهند. سکه نماد دارایی و توانگری است. سکه را معمولا در ظرفی از آب سر سفره هفت سین می‌گذارند و برخی بر این باورند که سکه به عنوان نماد دارایی و آب به عنوان نماد پاکی و روشنایی بهتر است در کنار هم قرار گیرند.

لفظ سنبل نیز مانند سکه واژه‌ای عربی است، اما سنبل سالیان سال است که به همراه همیشگی سفره‌ی هفت سین بدل شده است. در ایام نوروز کمتر خانه‌ای است که عطر سنبل در آن به مشام نرسد.

آینه به همراه کتاب مقدس صدرنشین سفره‌ی نوروزی است. آینه مظهر پاکی و صداقت است و بازتاب‌دهنده‌ی هستی ازلی، بخت، سرنوشت و روشنایی.

یکی از "مهمانان" همیشگی سفره‌ی هفت سین تخم‌مرغ‌هایی هستند که با رنگ‌ها و طرح‌های مختلف تزئین شده‌اند. تخم‌مرغ نماد آفرینش و زایندگی است. البته تخم‌مرغ‌های رنگی در آداب و رسوم کشورهای دیگر، برای نمونه در جشن عید پاک نیز به کار می‌روند.

یکی از آرایه‌هایی مهم دیگر که معمولا در چینش سفره‌ی هفت سین به کار می‌رود، شمع است. شمع با توجه به تقدس آتش در آیین زرتشت خوش‌یمن است و نماد روشنایی. برخی‌ها به تعداد اعضای خانواده شمع می‌افروزند و روشنایی شمع عمر آنان را طلب می‌کنند.

ماهی قرمز در کمتر از یک قرن پیش به جمع مهمانان سفره‌ی هفت سین پیوسته است. گفته می‌شود که وجود ماهی قرمز در سفره‌ی نورزی سبب برکت و باروری در سال نو می‌گردد.

در برخی از کشورها از جمله افغانستان که نوروز را جشن می‌گیرند، ماهی قرمز نیز مهمان سفره‌ی هفت سین است. تصویری از فروش ماهی قرمز در بازاری در هرات در واپسین روزهای سال.

عید نوروز ایام شیرینی است. بسیاری‌ سفره هفت سین را با شیرینی‌های رنگارنگ که شکل‌ها و طعم‌های گوناگون دارند، تزئین و طبیعتا در روزهای دید و بازدید به مهمانان تعارف می‌کنند.

"هفت‌ میوه" که در رسوم نوروزی دیرینه افغانستان جا دارد مخلوطی است از هفت میوه خشک از پیش خیسانده شده که بر سر سفره نوروزی بسیاری از افغان‌ها به جای "هفت سین" ایرانی قرار می‌گیرد. این هفت میوه عبارتند از کشمش، گردو، بادام، پسته، زردآلو، فنذق و سنجد.

در آخرین جشن نوروزی که در کاخ سفید آمریکا در حضور باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین این کشور و همسرش میشل اوباما برگزار شد، سفره‌ی رنگارنگ هفت سین نیز گسترده بود. این مراسم همچنین با رقص‌های سنتی همراه بود.