۳۴ سال وحدت دو آلمان به روایت تصویر

وحدت دو آلمان با توجه به سایه سنگین جنگ سرد و همچنین "پرده آهنین" که دیوار برلین نماد آن بود، ناممکن به نظر می‌رسید. رویدادهای گوناگون سیاسی و همچنین دگرگونی رویکرد سیاستمداران شرق و غرب سبب شد که رویای وحدت سرانجام تحقق یابد. این گزارش تصویری روایتی است از روند وحدت دو آلمان و همچنین تفاوت‌هایی که میان ایالت‌های غربی و شرقی آلمان تا به امروز محسوس است.

نهم نوامبر سال ۱۹۸۹: گونتر شابووسکی یکی از اعضای رهبری آلمان شرقی (جمهوری دمکراتیک آلمان) اعلام کرد که حق سفر آزادانه برای شهروندان این کشور به رسمیت شناخته می‌شود. واکنش مردم این کشور نسبت به این سخنرانی به شدت هیجان‌انگیز و وسیع بود. عصر همان روز هزاران نفر از شهروندان آلمان دمکراتیک خود را به مرزهای این کشور رساندند تا به غرب بروند. مردم غرب آلمان هم از آنان استقبال شایسته‌ای کردند.

سیزدهم نوامبر سال ۱۹۸۹: هانس مودرو مسئولیت نجات آنچه هنوز از آلمان دمکراتیک باقی مانده بود را بر عهده گرفت. کمیته خلق این کشور چهار روز پس از فروریزی دیوار برلین،‌ هانس مودرو را به عنوان رئیس شورای وزیران انتخاب کرد. مودرو در راس "حزب متحد سوسیالیستی آلمان" یعنی حزب حاکم در آلمان شرقی قرار گرفت؛ حزب پرقدرتی که اعضایش دیگر حاضر به اطاعت بی‌چون و چرا نبودند.

بیست و هشتم ماه نوامبر سال ۱۹۸۹: در این روز برنامه ۱۰ ماده‌ای هلموت کهل، صدراعظم پیشین آلمان، در مجلس نمایندگان آلمان "بوندس تاگ" معرفی شد و واکنش دیگر کشورهای اروپایی را برانگیخت. رولان دوما، وزیر خارجه وقت فرانسه، در این رابطه از "غرور رو به رشد" آلمانی‌ها سخن گفت. گفته می‌شود که کهل برای طرح نقشه راه خود برای تحقق وحدت ملی دو بخش آلمان با هیچ‌کس مشورتی نکرده بود.

سوم دسامبر سال ۱۹۸۹: همه اعضای کمیته مرکزی و دفتر سیاسی حزب متحد سوسیالیستی آلمان دسته‌جمعی استعفا کردند. حتی اگون کرنتس هم که با پیوستن به جنبش حقوق مدنی خواستار نجات جمهوری دموکراتیک آلمان شده بود، استعفا کرد.

نوزدهم دسامبر سال ۱۹۸۹: هلموت کهل، صدراعظم وقت آلمان، در برابر کلیسای تخریب‌شده "فراون‌کیرشه" (کلیسای زنان) در شهر درسدن در آلمان شرقی سخنرانی کرد. سخنرانی هلموت کهل تاثیر احساسی بسیار شدیدی بر ده‌ها هزار شهروند آلمان شرقی گذاشت. او در این سخنرانی از اهدافش در راستای وحدت دو بخش آلمان و زندگی در صلح و آزادی خبر داد.

۱۵ ژانویه ۱۹۹۰ حمله به مراکز سرویس‌های اطلاعاتی آلمان شرقی "اشتازی" آغاز شد. بیشتر این مراکز تحت کنترل و نظارت جنبش‌های مردمی درآمدند. بسیاری از پرونده‌ها قبل از حملات شهروندان به مراکز امنیتی نابود شده بودند.

هجدهم مارس ۱۹۹۰ انتخابات آزاد در جمهوری دمکراتیک آلمان برگزار شد. هلموت کهل، صدراعظم وقت آلمان، به شدت برای شرکت مردم در این انتخابات تبلیغ کرد. او حدود یک میلیون نفر را به پای صندوق‌های رای کشاند. حزب دمکرات مسیحی آلمان و گروه‌های هم‌پیمانش در این انتخابات بر حزب سوسیال دمکرات این کشور پیروز شد.

در نخستین روز از ماه ژوئیه ۱۹۹۰ دیگر روند وحدت دو بخش آلمان بازگشت‌ناپذیر شده بود. قرار بود اقتصاد بازار آزاد بر بخش شرقی آلمان نیز حاکم شود. در هجدهم ماه مه ‌معاهده‌ کشوری برای اتحاد اقتصادی، مالی و اجتماعی آلمان در شهر بن تصویب و در نخستین روز از ماه ژوئیه ۱۹۹۰ اجرایی شد. به این ترتیب مارک آلمان واحد پول هر دو بخش غربی و شرقی آلمان شد.

پانزدهم و شانزدهم ژوئیه سال ۱۹۹۰: موضوع عضویت آلمان واحد در ناتو یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اتحاد شوروی بود. ناتو حاضر شد بر نقش دفاعی آلمان تاکید کند و به این ترتیب میخائیل گورباچُف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، در قفقاز موافقت خود را با عضویت آلمان متحد در ناتو آعلام کرد.

بیست و سوم اوت سال ۱۹۹۰: مجلس نمایندگان آلمان شرقی (Volkskammer) لایحه پیوستن جمهوری دمکراتیک آلمان را به آلمان فدرال تصویب کرد. گرگور گیزی، رئیس حزب متحد سوسیالیستی آلمان (SED)، اعلام کرد که مجلس نمایندگان سرنگونی آلمان دمکراتیک را تصویب کرده است.

در دوازدهم سپتامبر سال ۱۹۹۰ تنها مسئله باقیمانده برای قبول وحدت دو بخش آلمان از طرف جهانیان موضوع مالی بود. دولت آلمان متعهد شد مبلغ ۱۲ میلیارد مارک بابت مخارج خروج ارتش سرخ و تجهیزات‌اش از شرق آلمان به اتحاد جماهیر شوروی سابق بپردازد. پس از چانه‌زنی‌های بعدی اتحاد شوروی، هلموت کهل، صدراعظم وقت آلمان، حاضر شد سه میلیارد دیگر به عنوان وام به این کشور بپردازد.

سوم اکتبر سال ۱۹۹۰: وزرای خارجه قدرت‌های پیروز در جنگ جهانی دوم به همراه فرماندهان برلین غربی از کلیه امتیازات خود در ارتباط با آلمان چشم‌پوشی کردند. مجلس نمایندگان جمهوری دمکراتیک آلمان برای آخرین‌بار تشکیل جلسه داده و به عضویت این کشور در پیمان ورشو پایان داد. راس ساعت ۱۲ شب پرچم آلمان واحد بر سردر مجلس نمایندگان در برلین به اهتزاز درآمد. دو میلیون نفر در این مراسم شرکت کردند.

ورزش آلمان شرقی سابق بر محور کسب مدال در مسابقات بین‌المللی پایه‌ریزی شده بود. پس از وحدت دو آلمان بسیاری معتقد بودند که آلمان متحد با داشتن ستارگان دو کشور موفقیت بیشتری در میادین ورزشی کسب خواهد کرد. فرانتس بکن‌باوئر، سرمربی وقت تیمی ملی فوتبال آلمان که در سال ۱۹۹۰ (سال وحدت) قهرمان جهان شده بود، معتقد بود که فوتبال آلمان سال‌های متمادی حرف اول را خواهد زد. تاریخ اما خلاف این باور را ثابت کرد.

اکنون ۳۳ سال از وحدت دو آلمان می‌گذرد و این رویداد بدون شک دستاوردهای زیادی داشته است. بسیاری‌ اما معتقدند که کم و کیف دستاوردهای وحدت میان ایالت‌های شرقی و غربی آلمان کمتر از آن چیزی است که در گذر زمان انتظار آن می‌رفت.

یکی از مسائلی که امروزه بیش از پیش نگرانی سیاستمداران را برانگیخته، معضل بیگانه‌ستیزی است. بر اساس نظرسنجی‌های که به تازگی انجام شده، محبوبیت حزب راست پوپولیستی "آلترناتیو برای آلمان" در سال ۲۰۲۳ به ویژه در ایالت‌های شرقی باز هم افزایش یافته است. این حزب در سال ۲۰۲۱ در انتخاباتی ایالتی زاکسن حتی با کسب نزدیک به ۳۶ درصد به موفق‌ترین حزب بدل شده بود.

نه تنها گرایش‌های بیگانه‌ستیزانه در سال‌های گذشته میلادی در شرق آلمان به‌گونه‌ای بارز افزایش یافته و در افکار عمومی نهادینه شده، بلکه شمار حملات با انگیزه‌های بیگانه‌ستیزانه نیز سیری صعودی داشته است. این روند مدت‌هاست که نگرانی کارشناسان و سیاستمداران را برانگیخته است.

پایین بودن میزان رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری و فرصت‌های شغلی از جمله دلایلی هستند که باعث شده‌اند معضل بیکاری در شرق آلمان به مراتب محسوس‌تر از ایالت‌های غربی آلمان باشد. نارضایتی شهروندان ساکن در غرب آلمان از این روند یکی از دلایلی است که آن‌ها راحت‌تر جذب احزاب پوپولیستی و راستگرا چون "آلترناتیو برای آلمان" می‌شوند.

علی‌رغم گذشت بیش از ۳۰ سال از وحدت دو آلمان اختلاف میان ایالت‌های شرقی و غربی همچنان چشمگیر است. طبق تازه‌ترین آمار میانگین درآمد ناخالص (بدون کسر مالیات) ماهانه در شرق آلمان ۶۰۰ یورو در ماه کمتر از ایالات‌های غربی است.

حضور فرانک-والتر شتاین‌مایر، رئیس جمهور آلمان در مراسم سالگرد وحدت دو آلمان در روز ۳ اکتبر ۲۰۲۴ در شهر شورین